Türkiye Bilgi Ansiklopedisi

	Madencilik

	Türkiye, üretilen maden çeşitliliği açısından dünyada 10'uncu sıradadır. Ülkede 60 civarında farklı maden üretimi yapılmaktadır. Türkiye’nin zengin olduğu madenler arasında ilk sırayı dünya rezervlerinin % 63’ünü oluşturan bor mineralleri almaktadır. Bor dışında perlit, pomza, feldspat, bentonit, barit, manyezit, sodyumsülfat, kayatuzu, alçı, trona, stronsiyum tuzları, zeolit, sepiyolit, mermer ve doğal taşlar, kuvars ile kuvarsit, zımpara, boksit ve linyit zengin kaynaklara sahip olunan madenlerdir.

	Türkiye’de yaklaşık 2.5 milyar ABD doları değerinde ve 150 milyon ton civarında maden üretimi yapılmaktadır. Türkiye’nin en önemli maden ihracat kalemlerini; başta mermer ve doğal taşlar ile bor ve bor ürünleri olmak üzere; krom, manyezit feldspat, alçı ve alçı ürünleri, pomza, bentonit ve kaolin gibi madenler oluşturmuştur. Madencilik sektörü ithalatı içinde ise; ham petrol, doğal gaz, linyit, demir cevheri ve gübre hammaddeleri ön sıraları almaktadır.


	Barit taşı

	Türkiye’de maden üretimindeki gelişime paralel olarak madenciliğe dayalı sanayiler de gelişmiştir. Bu sanayilerin bir kısmında Türkiye, dünyada ve Avrupa’da ön sıralardadır. Cam, seramik, çimento, alçı, mermer, demir-çelik, boya, gübre, alüminyum, ferrokrom, kağıt, tuğla-kiremit, prefabrik yapı elemanları ve kireç sanayi; madenciliğe dayalı önemli sanayi dallarındandır. Altın ve gümüş işletmeciliği önemli ölçüde ilerleme göstermiş ve ihracatta büyük değerlere ulaşmıştır.

	Taşkömürü. Türkiye’nin taşkömürü rezervi 1.2 milyar tondur. Bunun yaklaşık % 72’si “kok”laşabilir özelliktedir. Yıllık ortalama 2.5-3 milyon ton civarında taşkömürü üretimi yapılmaktadır.

	Linyit. Türkiye’nin hemen her bölgesinde linyit yataklarına rastlanmaktadır. Bilinen linyit yataklarının en önemlilerini Kahramanmaraş-Elbistan, Muğla-Yatağan, Manisa-Soma, Kütahya-Tunçbilek-Seyitömer, Ankara-Beypazarı ve Sivas-Kangal havzaları oluşturmaktadır. Ülkenin toplam linyit rezervi 8.3 milyar ton olup, yılda 54 milyon ton civarında üretim yapılmaktadır. Ülke linyit rezervleri bakımından dünyada yedinci ve üretim sıralamasında ise altıncı durumdadır.

	Krom Cevheri. Türkiye krom cevheri üretimi ve ihracatında önde gelen ülkelerden biridir. Son yıllardaki fiyat dalgalanmaları krom madenciliğini olumsuz etkilemiştir. 26 milyon tonluk rezervi ile rezerv sıralamasında dünyada ön sıralardadır. Üretimde yıllara göre dalgalanmalar görülse de yılda ortalama 500 bin ton civarında üretim yapılmak-tadır.

	Bor. Türkiye, 3.066 milyon ton (% 24.4-35 B₂O₃) olan bor rezervleri ile dünya bor potansiyelinin % 72’sini elinde bu-lundurmaktadır. Bursa-Kestelek, Balıkesir-Bigadiç, Kütahya-Emet ve Eskişehir-Kırka’da bulunan bor yataklarından yılda 2.2 milyon ton civarında tüvenan bor cevheri üretilmek-tedir. Türkiye maden ihracatında bor önemli bir yer


	Emet Kolemanit İşletmeleri - KÜTAHYA

	tutmaktadır. 2005 yılında 299 milyon ABD doları değerinde cevher ve bor ürünleri ihracatı gerçekleşmiştir. Bu değerin 114.3 milyon ABD doları cevher ve konsantrelerine, diğer kısım ise bor kimyasallarına aittir.

	Alüminyum. Alüminyum üretimine uygun boksit rezervi 87 milyon ton civarındadır. Bu yataklar Konya-Seydişehir, Antalya-Akseki, Mersin-Silifke-Taşucu ve Zonguldak-Kokaksu’da yoğunlaşmıştır. Alüminyum üretiminin yanı sıra son yıllarda alüminalı çimento üretiminde boksit de kullanılmaya başlanmıştır.

	Bakır. Türkiye’de toplam bakır rezervi, metal içeriği olarak 1.5 milyon ton bakır düzeyindedir. Ekonomik olarak değerlendirilemeyen düşük tenörlü bakır kaynakları dahil edildiğinde toplam bakır kaynağı metal içeriği olarak 3.5 milyon tona çıkmaktadır. Yılda toplam 70 bin ton metal bakır eşdeğeri ve 350 bin ton cevher konsantresi üretilmektedir.

	Çinko-Kurşun. Türkiye’de metal içeriği olarak 860 bin ton kurşun, 2 bin 294 ton çinko rezervi vardır. Çinko rezerv-lerinin % 35’i Rize - Çayeli bakır çinko yatağında bulunur.

	Türkiye’nin çinko metal tüketimi yılda 60 bin ton, metal kurşun tüketimi ise yılda 35 bin ton civarındadır. Altın. Türkiye işletilebilir altın rezervi, dokuz ayrı sahada toplam 338 tondur (Altın içeriği olarak). İzmir- Bergama-Ovacık yatağı ülkenin işletilen tek altın yatağıdır. Ayrıca, ülkede çok sayıda düşük tenörlü ve rezervli geliştirilmeye uygun altın sahaları vardır. Yılda 160 ton sertifikalı altın ithal edilmekte ve yurt içinde işlendikten sonra büyük bölümü yurt dışına satıl-maktadır. Ülke, kuyumcu-lukta lider olmaya adaydır.
			Altın Örneği


	Trona. Ülkedeki en önemli trona yatağı Ankara-Beypazarı trona yatağı olup, üretime yönelik yatırıma 2004 yılında başlanmıştır. Bu yatak dünyanın ikinci büyük doğal trona yatağıdır ve rezervi 233 milyon tondur. Ankara-Kazan’da bulunan yeni bir sahanın da rezerv geliştirme çalışmaları yapılmaktadır.

	Alçı. Büyük bir alçı taşı potansiyeline sahip olan ülkenin rezervi tam olarak belirlenmemiştir. Alçı fabrikaları ve çimento fabrikalarının yanı sıra alçıtaşına dayalı bir gübre fabrikası da faaliyet göstermektedir. Yıllık alçı taşı üretimi 3 milyon ton dolayındadır. Yabancı sermayenin ilgisini çekmeye başlayan alçı sektörü, maden ihracatında gelişerek altıncı sıraya yükselmiştir.

	Mermer ve Doğal Taşlar. 1985 yılından başlayarak, hızlı bir gelişme gösteren mermer ve doğal taş sektörünün büyüme hızı dünya ortalamasının iki katına ulaşmıştır. Ülkenin 80 bölgesinde 150’den fazla değişik renk, desen ve kalitede mermer rezervleri bulunmaktadır. Türkiye’nin mermer rezervinin 5 milyar m³ civarında olduğu tahmin edilmektedir.

	2005 yılındaki 805 milyon ABD Dolarlık ihracatı ile Türkiye ilk sıradadır.

	Jeotermal Enerji Kaynakları. Türkiye önemli bir jeotermal enerji potansiyeline sahiptir. Maden ve Tetkik Arama Genel Müdürlüğünün (MTA) 1962 yılından bu yana yapmış olduğu prospeksiyondan başlayarak jeolojik, hidrojeolojik, jeo-kimya, jeofizik etüt çalışmaları sonunda açmış olduğu toplam 410 adet, 168.129 m sondaj (2005 Kasım ayı itibarıyla) 2.924.63 MWt potansiyel görünür hale getirilmiştir.

	Türkiye'nin teorik jeotermal enerji potansiyeli 31.500 MWt olarak kabul edilmektedir. Ülke bu potansiyeli ile dünyada yedinci, Avrupa’da ise birinci konumdadır. 1.229 MWt’lık kapasitesi ile de doğrudan kullanım açısından dünyada beşinci sıradadır. Bu jeotermal potansiyelden elektrik üretimi, konut-sera ısıtılması, termal turizm gibi alanlarda yararlanılmaktadır.

	Türkiye’nin jeotermal enerjiye dayalı tek santrali olan 20.4 MWe brüt kurulu güce sahip Denizli-Kızıldere Santrali, bugün net 12 MWe elektrik üretmektedir. Isınma amaçlı olarak; Afyon, Kütahya, Balıkesir, İzmir-Balçova, Ankara-Kızılcahamam ve Manisa-Salihli’de jeotermal enerjiden faydalanılmaktadır.

	Kil ve Kaolen. Türkiye’de 89 milyon ton kaolen ve 354 mil-yon ton seramik ve refrakter kil rezervi bulunmaktadır. Türkiye seramik sektöründe Avrupa’da üçüncü, dünyada altıncı sıradadır. Türkiye’nin toplam üretim kapasitesi 145 milyon m²/yıl’dır.

	Ham Petrol ve Doğal Gaz. 1954 yılında çıkarılan Petrol Kanunu ile petrol arama, sondaj ve üretiminde devlet tekeli kaldırılmış ve yine 1954 yılında 6327 sayılı Kanunla Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) kurulmuştur. TPAO’nun hedefi, dünyada olduğu gibi Türkiye'de de tüketilen enerji içerisinde büyük bir paya sahip olan petrol ve doğal gazı ülkenin kendi özkaynaklarından karşılanabilmektir.


	Samsun - Ankara Doğal Gaz Taşıma Hattı

	Hampetrol tüketiminin 26 milyon ton, doğal gaz tüketiminin ise 23 milyar sm³ (LNG dahil) civarında olduğu Türkiye’de, hampetrol tüketiminin % 91’i, doğal gaz tüketiminin ise % 97’si ithalatla karşılanmaktadır.

	Türkiye’de petrol işletme hakkına sahip olan yerli ve yabancı şirketler tarafından, 2005 yılında toplam 2.281.131 ton ham petrol üretilmiştir. Bu miktarın 1.571.423 tonu (% 69) TPAO tarafından, 709.708 tonu da (% 31) diğer şirketlerce üretilmiştir. TPAO, Türkiye toplam ham petrol arzının, yurt içi ve yurt dışı üretimleriyle % 10’unu karşılamaktadır.

	Türkiye’de, 2005 yılında, 896.424.951 sm³ doğal gaz üretimi yapılmış olup, bunun % 63’ü olan 566.932.821 sm³'ü TPAO sahalarından gerçekleştirilmiştir. Yabancı şirket-lerin yaptıkları doğal gaz üretimi ise, 329.492.130 sm³ olup, Türkiye doğal gaz üretiminin % 37’sine karşılık gelmektedir. TPAO, Türkiye toplam doğal gaz arzının yaklaşık % 2’sini karşılamaktadır.

	Son 10 yılda Türkiye’de sondaj öncesi arama (jeoloji- jeofizik) faaliyetlerinin % 95’i, sondajların % 75’i, hampetrol


Sondaj çalışması

üretiminin % 74’ü ve doğal gaz üretiminin ise % 91’i TPAO tarafından gerçekleş-tirilmektir. Arama faaliyet-lerini başta Güneydoğu Anadolu ve Trakya Böl-geleri olmak üzere, aran-mamış basenler ve diğer bölgelerde de yoğun olarak sürdüren kurum, son yıllarda özellikle Karadeniz başta olmak üzere, Türkiye'ye kıyısı olan denizlerde de giderek artan ölçüde çalışmalarını devam ettirmektedir.

Diğer taraftan, TPAO, ülke-nin biri denizde, diğeri karada olmak üzere top-lam 1.6 milyar m³ kapasi-teli ilk yeraltı doğal gaz

depolama projesi olan Silivri Doğal Gaz Depolama Tesisleri’ni 2006 yılının ilk yarısında işletmeye almayı planlamaktadır.

TPAO, yurt içindeki görevini yürütürken, ülkenin hampetrol ve doğal gaz ihtiyacını güvenilir kaynaklardan temin edebilmek amacıyla, hızla değişen dünya konjonktürüne ayak uydurmuş ve dünya devi petrol şirketlerinden oluşan konsorsiyumlarda önemli büyüklüklerde pay sahibi olmayı başarmıştır.

Oldukça önemli gelişmelere sahne olan Hazar Bölgesi petrol sektöründe, Azerbaycan’da Azeri - Çıralı - Güneşli (ACG, % 6.75), Şah Deniz (% 9) ve Alov (% 10) olmak üzere üç büyük projede yer alan TPAO, Azerbaycan ve Kazakistan’da üretim vb. faaliyetlerini, Libya ve Gürcistan’da ise arama çalışmalarını sürdürmektedir. Ayrıca Türkmenistan, Suriye, Irak, Mısır, Cezayir, Ukrayna ve Rusya gibi yüksek petrol ve doğal gaz potansiyeli bulunan ülkelerde, arama ve geliştirme sahalarına yönelik yakın ilgisini sürdürmektedir.

	Türkiye ile Hazar ve Kafkas ülkelerini bir enerji köprüsüyle birleştirecek; stratejik, ekonomik ve çevresel açılardan vazgeçilmez nitelikteki Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı ve Güney Kafkasya Doğal Gaz Boru Hattı Projeleri’nde TPAO, sırasıyla % 6.53 ve % 9 hisseye sahiptir. Hazar Bölgesi ve özellikle Azerbaycan ACG Projesi’nden üretilen petrolün dünya pazarlarına taşınmasını hedefleyen BTC Projesi’nde, Bakü’den ilk hampetrol yüklemesi 25 Mayıs 2005 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Azerbaycan Şah Deniz Projesi’nde üretilecek olan doğal gazı Türkiye-Gürcistan sınırına taşıyacak olan SCP Projesi’nde ise ilk gaz sevkinin 2006 yılının dördüncü çeyreğinde gerçekleşmesi planlan-maktadır. Bu kapsamda, 6.6 milyar m³ doğal gaz 15 yıl boyunca Türkiye’ye ulaştırılacaktır.

	Vizyon ve misyonu doğrultusunda, Türkiye’nin petrol ve doğal gaz ihtiyacını karşılayan, bölgesinde etkin bir dünya enerji şirketi olmayı hedefleyen TPAO, Türkiye petrol ve doğal gaz tüketiminin 2010’da % 35'ini, 2020’de ise % 50’sini karşılamayı hedeflemektedir.

	2005 yılındaki 805 milyon ABD Dolarlık ihracatı ile Türkiye ilk sıradadır.

	Jeotermal Enerji Kaynakları. Türkiye önemli bir jeotermal enerji potansiyeline sahiptir. Maden ve Tetkik Arama Genel Müdürlüğünün (MTA) 1962 yılından bu yana yapmış olduğu prospeksiyondan başlayarak jeolojik, hidrojeolojik, jeo-kimya, jeofizik etüt çalışmaları sonunda açmış olduğu toplam 410 adet, 168.129 m sondaj (2005 Kasım ayı itibarıyla) 2.924.63 MWt potansiyel görünür hale getirilmiştir.

	Türkiye'nin teorik jeotermal enerji potansiyeli 31.500 MWt olarak kabul edilmektedir. Ülke bu potansiyeli ile dünyada yedinci, Avrupa’da ise birinci konumdadır. 1.229 MWt’lık kapasitesi ile de doğrudan kullanım açısından dünyada beşinci sıradadır. Bu jeotermal potansiyelden elektrik üretimi, konut-sera ısıtılması, termal turizm gibi alanlarda yararlanılmaktadır.

	Türkiye’nin jeotermal enerjiye dayalı tek santrali olan 20.4 MWe brüt kurulu güce sahip Denizli-Kızıldere Santrali, bugün net 12 MWe elektrik üretmektedir. Isınma amaçlı olarak; Afyon, Kütahya, Balıkesir, İzmir-Balçova, Ankara-Kızılcahamam ve Manisa-Salihli’de jeotermal enerjiden faydalanılmaktadır.

	Kil ve Kaolen. Türkiye’de 89 milyon ton kaolen ve 354 mil-yon ton seramik ve refrakter kil rezervi bulunmaktadır. Türkiye seramik sektöründe Avrupa’da üçüncü, dünyada altıncı sıradadır. Türkiye’nin toplam üretim kapasitesi 145 milyon m²/yıl’dır.

	Ham Petrol ve Doğal Gaz. 1954 yılında çıkarılan Petrol Kanunu ile petrol arama, sondaj ve üretiminde devlet tekeli kaldırılmış ve yine 1954 yılında 6327 sayılı Kanunla Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) kurulmuştur. TPAO’nun hedefi, dünyada olduğu gibi Türkiye'de de tüketilen enerji içerisinde büyük bir paya sahip olan petrol ve doğal gazı ülkenin kendi özkaynaklarından karşılanabilmektir.


	Samsun - Ankara Doğal Gaz Taşıma Hattı

	Hampetrol tüketiminin 26 milyon ton, doğal gaz tüketiminin ise 23 milyar sm³ (LNG dahil) civarında olduğu Türkiye’de, hampetrol tüketiminin % 91’i, doğal gaz tüketiminin ise % 97’si ithalatla karşılanmaktadır.

	Türkiye’de petrol işletme hakkına sahip olan yerli ve yabancı şirketler tarafından, 2005 yılında toplam 2.281.131 ton ham petrol üretilmiştir. Bu miktarın 1.571.423 tonu (% 69) TPAO tarafından, 709.708 tonu da (% 31) diğer şirketlerce üretilmiştir. TPAO, Türkiye toplam ham petrol arzının, yurt içi ve yurt dışı üretimleriyle % 10’unu karşılamaktadır.

	Türkiye’de, 2005 yılında, 896.424.951 sm³ doğal gaz üretimi yapılmış olup, bunun % 63’ü olan 566.932.821 sm³'ü TPAO sahalarından gerçekleştirilmiştir. Yabancı şirket-lerin yaptıkları doğal gaz üretimi ise, 329.492.130 sm³ olup, Türkiye doğal gaz üretiminin % 37’sine karşılık gelmektedir. TPAO, Türkiye toplam doğal gaz arzının yaklaşık % 2’sini karşılamaktadır.

	Son 10 yılda Türkiye’de sondaj öncesi arama (jeoloji- jeofizik) faaliyetlerinin % 95’i, sondajların % 75’i, hampetrol