Türkiye Bilgi Ansiklopedisi
KATEGORİLER
  Dış Ekonomik İlişkiler ve Ödemeler Dengesi
 
Dış Ekonomik İlişkiler ve
Ödemeler Dengesi		  
 
Türkiye, her alanda olduğu gibi dış ticaretin ülke yararına gelişmesi konusunda da önemli aşamalar kaydetmiştir. Bunda, Cumhuriyetin ilanından önce, 17 Şubat 1923 tarihinde toplanan İzmir İktisat Kongresi’nin önemli rolü olmuştur. Bu kongrede, ülkenin dışa bağımlılığının azaltıl-ması için milli sanayinin korunması ve geliştirilmesi yönünde önemli kararlar alınmıştır.
 
1929 ekonomik buhranı ve İkinci Dünya Savaşı, ülkenin kendi kendine yeterliliğinin sağlanmasına dönük politika-ların ön planda olmasını gerektirmiştir. 1950’li yıllarda ise, ekonomi yönetiminde liberal fikirler ağırlığını hissettirmeye başlamıştır. Dış yardımların artması, tarımda makineleş-meye gidilmesi, yaygın bir ulaşım ağının kurulması ve dünya pazarlarında yaşanan gelişmelerin etkisiyle, 1950’li yılların ilk yarısında milli gelirde önemli artışlar sağlanmıştır.
 
1963 yılında başlayan planlı dönemle birlikte, Türkiye’de ithal ikameci kalkınma politikası uygulamaya konulmuştur. 1970 yılında alınan istikrar önlemleri sonucunda ise Türk lirası, önemli oranda devalüe edilmiş ve bu tarihten sonra ihracata yönelik yatırımlar belirgin bir şekilde gündeme gelmiştir.
 
24 Ocak 1980 Ekonomik İstikrar Önlemleri, Türk ekonomi-sinde çok önemli bir dönüm noktası olmuştur. İhracat ilk kez bu dönemde belirgin bir biçimde ön plana çıkarılmış vergi iadesi, düşük faizli kredi, imalatçı ihracatçılara ithal girdide gümrük muafiyeti ve sektörlere göre farklılaşan teşvik sistemleri ile desteklenmiştir. 1984’ten itibaren uygulamaya konulan liberalleşme politikalarıyla iç pazar rekabete açılmış ve ithalatta önemli ölçüde artış görülmüş, ihracatta   yaşanan  gelişme   ise  çok  daha  dikkate  değer
 
 
 
 
 
 
 

olmuştur. Tarımsal ürün ağırlıklı ihracat yapısı, sanayi ürünleri lehine önemli bir değişim göstermiştir.

  
 
1980 yılından itibaren uygulanan politikalar, yaratılmak istenen güvenilir ekonomik ortam ve globalleşen dünya ekonomisinin ülke üzerindeki etkileri sonucunda, 1980 yılında 11 milyar ABD doları olan Türkiye’nin dış ticaret hacmi, 2004 yılında 160.7 milyar ABD dolarına yükselmiştir. Globalleşmenin önemli bir göstergesi olarak kabul edilen dış ticaret hacminin GSMH’ye oranı, 1980’de % 16 iken 2004  yılında % 53’e yükselmiştir.  2005 yılında ise ihracat ve ithalattaki artışla beraber 189.6 milyar ABD doları olarak gerçekleşen dış ticaret hacminin GSMH’ye oranı % 52 olmuştur. 2004 yılı Dünya Ticaret Örgütü verilerine göre, Türkiye dünyanın en çok ihracat yapan 22. ve en çok ithalat yapan 14. ülkesidir (AB içi ticaret hariç).
 
Dış Ticaret Göstergeleri. 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren Türkiye ve Avrupa Birliği (AB) ülkeleri arasında yürürlüğe giren Gümrük Birliği Antlaşması sonucunda AB ülkeleri ile yapılan sanayi malları ticaretinde tüm  korumalar
 

  kaldırılmış, diğer ülkeler ile olan ticarette de AB’nin Ortak Gümrük Tarifesi uygulanmaya başlanmıştır. Bu durum sonucunda dış ticaret dengesi 1996 yılında, 20 milyar ABD doları açık vermiştir. 1997 yılında ihracat % 13 oranında artarak 26.2 milyar ABD dolarına, ithalat ise % 11.3 oranında artarak 48.6 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Nitekim Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) tarafından 1997 yılında yayımlanan “Dünya Ticaretindeki Gelişmeler” adlı rapora göre Türkiye, dış ticaret hacmi en hızlı artan ve böylece dış ticaret dinamizmi en yüksek olan dünyanın 21 ülkesi arasında yer almıştır.  
 
2003 yılı sonu itibarıyla, ithalat 69.4 milyar ABD doları, ihracat 47.3 milyar ABD doları iken, 2004’te ithalat 97.5, ihracat ise 63.1 milyar ABD dolarına yükselmiştir. 2005 yılın-da ise ihracat 73.2 milyar; ithalat 116.3 milyar, dış ticaret açığı ise 43.1 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir.
 
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı. Ülkede ihracatın ithalatı karşılama oranı 1990’lı yıllar boyunca % 50’ler civarında gerçekleşmiş, 1994 krizi sırasında % 77.8'e yük-selmiştir.
 

Antalya Limanı
 
     
   

 
2000 yılında hissedilir bir düşüş görülmesine rağmen, 2001 yılında tekrar yükselerek % 75.7’ye çıkan karşılama oranı, 2002 yılında 69.9’a, 2003 yılında ise 68.1’e düşmüştür. İhracatın ithalatı karşılama oranı 2004 yılında % 64.8’e, 2005 yılında ise % 63’e gerilemiştir.
 
Dış Ticaretin Sektörel Yapısı. Türkiye’nin ihracatında 1980’li yıllarda önemli bir yapı değişikliği ortaya çıkmış, bu değişiklik eğilimi 1990’larda da devam etmiştir. Ekonomik faaliyetlere göre dış ticaretin dağılımına bakıldığında, 1996 yılında tarım ve ormancılığın payı % 9.3 iken 2005 yılında % 4.5’e düştüğü görülmektedir. Bunun tersine imalat sanayinin payı ise 1996’da % 88.4 iken, 2005’te % 93.6’ya yükselmiştir.
 
Son yıllardaki ihracatın sektörel kompozisyonu incelendiğinde, ihracata en büyük katkı, giyim eşyası, tekstil ürünleri, kara taşıtları ve bunların aksam ve parçaları, ana metal sanayi ve radyo-televizyon haberleşme cihazları sektörlerinden gelmektedir.
 
Türkiye’de ithalatın yapısına bakıldığında ekonomik kalkınma ve sanayileşme çabalarının doğal bir sonucu olarak 1990’lı yıllarda yatırım ve ham madde ithalatı payının
 
 
 
  
  yüksek seviyelerde olduğu görülmektedir. 2004 yılı itibarıyla ara malları ithalatı, toplam ithalat içinde % 69.3’lük bir paya sahipken, yatırım malları ithalatı % 17.8, tüketim malları ithalatı ise % 12.4’lük paya sahiptir. Tüketim mallarının ithalattaki payının bu şekilde artmasında, ertelenen talebin düşük kurun da etkisiyle 2004 yılı içerisinde ortaya çıkması ve özellikle binek otomobil ithalatında görülen artışın önemli etkisi olmuştur.  
 
2005 yılında ise ara malları ithalatının toplam ithalat içindeki payı % 70 oranında gerçekleşirken, bu oran yatırım malları için % 17.4, tüketim malları için % 12 düzeyinde gerçek-leşmiştir.  2005  senesi için dikkat çekici nokta ise 2004’te % 60.6 olan tüketim malları artış hızının % 15.2’ye  gerilemesi ve ara malı ithalatı artış hızının ise toplam ithalat artış hızının önüne geçmesi olmuştur.
 
Dış Ticaretin Ülke Gruplarına Göre Dağılımı. AB ülkeleri Türkiye’nin dış ticaretinde önemli ve kalıcı bir yere sahiptir.
 

 
     
   

 
2005 yılında AB ile gerçekleştirilen ithalat 49 milyar ABD doları tutarında iken toplam ithalattaki pay % 42.2’dir. Aynı dönemde AB ile gerçekleştirilen ihracat tutarı ise 38.3 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Bu da toplam ihracatta % 52.3’lük paya sahiptir. AB ülkeleri arasında gerek ihracat gerekse ithalat bakımından en önemli paya sahip olan ülke Almanya’dır. ABD, İtalya, İngiltere ve Fransa da ülkenin diğer önemli ticaret ortakları arasında yer almaktadır. Sovyetler Birliği’nin 1990 yılında dağılmasından sonra, Rusya Federasyonu da Türkiye’nin dış ticaretinde giderek önem kazanmaya başlamıştır. 1980’li yılların başından itibaren özellikle Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki İslam ülkeleri, Türkiye’nin dış ticaretinde önemli bir konuma sahip olmuşlardır. 2005 yılı itibarıyla İslam ülkeleri, toplam ihracat içinde % 17.7 toplam ithalat içinde ise % 12.4’lük bir paya sahiptir.
 
Ödemeler Dengesi. Türkiye’de ödemeler dengesi verileri   döviz   kayıtlarına  dayanmaktadır.   Bilançoda  ABD
 
  doları para birimi olarak kullanılmakta, diğer döviz cinslerinden oluşan işlemler de dolara çevrilerek gösterilmektedir. Ülkenin ödemeler bilançosu tabloları 1984 sonrasında yapılan düzenlemelerle aylık, üçer aylık ve yıllık olarak yayınlanabilir hale gelmiştir. Böylece Türkiye, Uluslararası Para Fonu (IMF) ile anlaşmalı ülkeler içinde ödemeler bilançosunu aylık olarak çıkaran sayılı ülkelerden biri olmuştur.  
 
Ödemeler dengesinde yer alan cari işlemler hesabının en önemli kalemi mal ticaretidir. Dış ticaret dengesinin zaman içinde ve özellikle 1988 yılından sonra hızla aleyhte bir gelişim göstermesi cari işlemler hesabını olumsuz yönde etkilemiş ve dış açığın büyümesine yol açmıştır. İhracat ve ithalatın milli gelir içindeki payı zamanla artmış, fakat bu artış ithalat/GSMH oranında daha hızlı olmuştur.
 
Cari işlemler hesabını olumsuz yönde etkileyen önemli bir diğer kalem ise dış borç faiz ödemeleridir.
 

Ödemeler bilançosunda fazlalık veren transfer dengesi, karşılıksız özel transferler ve karşılıksız resmi transferler olarak gösterilen işçi gelirleri ile diğer transferlerin toplamına ilişkin gelişmeleri göstermektedir. Yurt dışında 1.2 milyonun üzerinde Türk işçisinin bulunması, işçi dövizleri şeklinde ülkeye gönderilen özel karşılıksız transferlerin miktarını olumlu yönde etkilemektedir.  
 
2001 yılında dış piyasalardaki gelişmelere ve yurt içindeki ekonomik küçülmeye bağlı olarak yaşanan iç ve dış talep daralması sonucunda dış ticaret dengesi, bir önceki yıla göre % 62.3 oranında azalarak 10.1 milyar ABD doları açıkla sonuçlanmış, 2002 yılında ise bu açık 15.5 milyar ABD doları’na yükselmiştir. Dış ticaret açığı Türk lirasının aşırı değerlenip, ithalatın daha fazla artması nedeniyle 2003 yılında 22.1 milyar ABD dolarına, 2004 yılında ise 34.4 milyar ABD dolarına yükselmiştir. Türk lirasındaki değerlenmenin devam etmesi ve ithalattaki artışın etkisiyle, 2005 yılında dış ticaret açığı 43.1 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Cari işlemler dengesi, 2002 yılındaki 1.5 milyar ABD doları düzeyinden 2003 yılında 8 milyar, 2004 yılında 15.4, 2005 yılında ise 23 milyar ABD dolarına yükselmiştir.
 
  Bugün 30722 ziyaretçikişi sitemize uğradı. HER KAKKI SAKLIDIR  
 
.
 Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol