Kuruluş tarihi çok eskilere dayanan Samsat’a Sümerler zamanında “Semizata” dendiği rivayet edilmektedir . Mısırların ise yine Samsat’a “Şamşuata”(?) veya “Şemşiata”(?) dediği rivayet edilmektedir . Ancak kentin adını Kommagene krallarından I. Antiochos Epiphanes’in dedesi olan Kral Samos’tan almış olduğu düşünülmektedir . Bu ismin manasının ne olduğu bilinmemekle birlikte antik çağlardan itibaren Samsat ismi muhtemelen Kral Samos’tan dolayı “Samasota”, “Samusat”, “Şimsat” “Simisat” adıyla adlandırılmıştır . Samsat adının Süryanice ve İbranice isminin “Simsat” (Şimsat) olduğu ve bu ismin “Güneş” “Güneş Diyarı” manalarına geldiği söylenmekle birlikte bunun yanlış olduğu kanatindeyiz. Çünkü ortaçağın ilk dönemlerinde IV. asrın başlarında Ermeniler Hıristiyanlığı kabul etmeden önce ateşperest idiler. Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde bu eski dinlerini muhafaza etmiş olan Ermenilere “Arevebaşt” (yani güneşe tapınan) veya “Arevorti” (güneşin oğlu ) deniliyordu. Bunların XIV. Asıra kadar yoğun olarak yaşadıkları en önemli merkez Samsat’tı. Bu yüzden güneş diyarı değil de güneşe tapanların memleketi olarak bilinmelidir . İslam fetihleriyle birlikte “Samosata” ismi Arap şivesine uydurularak artık “Sümeysat” olarak adlandırılacaktır. Osmanlıların son dönemlerinden itibaren günümüze kadar olan dönemde ise “Sümeysat” adı değişerek günümüzdeki kullanılan “Samsat” halini almıştır . Kaynak Murat Gökhan Dalyan, Başlangıcından 1570 Yılına Kadar Adıyaman Tarihi, Reform Matbaası Ankara 2007, s. 2.
Sümerler zamanında SEMİATA adı Verilen SAMSAT’ın Demir çağında Hitit krallığının merkezi olduğu tahm n edilmektedir. Bölge M.Ö. 708 11. Sargon tarafından zapt edilerek Asur’a bağlı bir eyalet durumuna gelir. M.Ö 605 yılında Babillerin eline geçer. Daha sonra sırasıyla Medlerin, Perslerin (M.Ö. 533), Makedonya krallığının (M.Ö.333) e Selevkosların hakimiyeti altına girer.
Samsat M.Ö. 69’da Kommagene krallığının merkezi olur. Kommagene kralları Antiochos sanıyla anılır.150 yıllık bu süre içinde 4 kral tahta geçti. Bunlardan Kral Antichos III’nün Romalılara yenilgisi üerine Kommagene Devletinin egemeliği sona erdi. M.S. 72 yılında bir Roma eyaleti haline getirilen Samsat bir ilim merkezi haline geldi. Ülü bilgin Lukianus bu dönemde Samsat’ta doğar. Bu arada Samsat birkaç kez Perslerle Romalılar arasında el değiştirir.M.S 271’de tekrar Romalıların eline geçer bu dönemde nüfusu 50.000’i geçer.
Daha sonra Bizans’ın ve sonrada Arapların eline geçer. Samsat’a Ömer zamanında Şimşat, Şümişat denir. 1085’te Melikşah, 1114’de Zengiler, 1180’de Selahattin Eyyubi, 1203’de Anadolu Selçuklularında Rüknettin Süleyman II Samsat’a hakim olur. 1237’de Harzemşahlar tarafından yağma edilen Samsat 1240’da Moğol İmparatoru Hülagü Han tarafından sonrada Dulkadiroğulları tarafından istila edilir.
1392’de Yıldırm Beyazıt Tarafından Osmanlı Devleti’ne bağlanır. 1401’de Timur tarafından tahrip edilir. 1516’da Yavuz Sultan Selim tarafından tekrar Osmanlılara katılır. Osmanlı yönetiminde eski önemini kaybeder ve sancak merkezi olur.
Cumhuriyet dönemimde daha da küçülerek bucak merkezi durumuna girer. Samsat 1960’da ilçe merkezi haline getirilir ve Adıyaman iline bağlanır.
Samsat ilçesi Atatürk Barajı göl suları altında kalmasıda dolayı 05.03.1988 tarihinde eski yerleşim yeriden tahliye edilmiş ve 21.04.1988 tarihli3433 sayılı kanunla merkezi değiştirilerek bugünkü yerine taşınmıştır.
Günümüzde yapılan Arkeolojik araştırma ve kazılarla Eski Samsat ve civarında o dönemlere ait saraylar, su kemerleri, kaleler, v.b. yapılar, kıymetli eşyalar bulunmuştur. Bu eserlerden bir kısmı Adıyaman müzesinde sergilenmektedir.
Coğrafi yapısı [değiştir]
İlçemiz Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Adıyaman ilinin Güney-Doğu kesiminde yer almakta olup, yüzölçümü 338 ve km²’ye 35 kişi düşmektedir.
Yeni Samsat ilçesi Atatürk Baraj Gölünün kıyısında üç yandan baraj gölü ile çevrili bir yarımada görüntüsü almıştır. Denizde yüksekliği 610 m. Olan ilçemizin il merkezie uzaklığı 47 km.dir.
İlçemiz güneye doğru eğilimlerle alçalan bir ova görünümündedir. Bitki örtüsü olarak ekilen hububat ve tütünden ibarettir.
Yazları oldukça sıcak ve kurak kışları ise ılık ve yağışlı geçen Akdeniz iklimi göze çarpsa da nispi nemin düşük olmasuı nedeniyle Güney Doğu Anadolu iklimine benzemektedir. Ancak son yıllarda Atatürk Baraj Gölü nedeniyle nem oranı nispetten artmıştır.
